Weli akhriste ma aragtay mase la kulantay dhakhtar aan jaamacad
ka soo bixin oo madaxa qofka beni’aadanka ah qalaya lafo xoolaad
gelinaya, dadka jajabay biro iyo lafo gelinaya, guud ahaan-na meel kasta
oo qofku ka jabana kabaya.
Halkani
waa xaruntii hore ee carwada hiddaha iyo dhaqanka ee Hargeysa oo hadda
isu bedeshay dhakhtar iyo waadhadh lagu daweeyo dadka jajaba. Marka aad
goobtan timaado waxay indhahaagu qabanayaan dad baandhays kaga duuban
yahay madaxa, lugaha, gacmaha, dhexda iyo qaybo kale oo qofka ka mid ah.
Markii
aan hore u galay goobkan dhakhtarka isu beddeshay waxaan indhaha la
raacay oo ay qabteen dad la kabay oo waadhadh gudaha ku yaalla sariiro
dul jiifa, qaar barandaha amma meelaha dibadda ah waabab looga sameeyey.
Waxa aan hore u galay meesha qalliinka lagu sameeyo. Wax aan la kulmay
nin la ii sheegay in madaxa xabbad jaajuur ah amma bulakeeti lagaga
dhuftay oo madaxa xaggiisa sare dumay, lafaha madaxuna jajabeen. Waxa ku
hawllan oo qalaya Dhakhtar Xuseen Aw Aadan Bade oo ku caan ah (Ina Aw
Aadan), waxa na dhex-maray xog-waraysigan: Diktoore iska warran; “Ilaahay mahaddii’e.” Maxaa ku dhacay ninkan aad madaxa ka qalayso; “Xabbad
jaajuur ah ayaa madaxa lagaga dhuftay isaga oo fooq hoos maraya. Dee
waxaas oo miidhan ayaanu ka shaqaynnaa. Bal eeg biro ayaa ku jira’e.
Weliga miyaad aragtay biro madaxa la geliyo?.” Oo yaa biraha geliyey; “Aniga
ayaa geliyey oo lafaha ayaa isku yaacay(jajabay). Bal eeg waxa laf
jabtay, taa kow dhe, laba, saddex, afar iyo shan. Weli ma aragtay madax
bir la geliyey. Immika waa kan hadlay’e muu hadlayn markii na loo
keenay. Wuu hadlayaa oo wuu kaadi tegayaa. Waana kan damqanaya’e muu
damqanayn markii na loo keenay.” Ayuu yidhi Dr. Xuseen Aw Aadan.
Dhakhtar
Xuseen oo aad aragteen sidii uu wax u qalayay maaha dhakhtar ka soo
baxay Jaamacad, weliba jaamacaduhu iskuma jiraan ee ta qalliinka oo ka
mid ah barashada caafimaadka qaybaha ugu culus, sidee ayuu wax ku bartay
amma dhakhtar ku noqday, isaga ayaa inooga sheekaynaya: “Weligay
jaamacad ma gelin oo wax aan kitaab iyo diin ahayn ma baran. Waa amar
ilaahay. Maskax qalista iyo kabista waxa ii hawl yar maskax qalista.
Immika ma ogi inay cid kale dalka timi’e intii hore anig oo keliya ayaa
madaxa ka shaqayn jiray. Lafaha adhiga ayaan mada geliyaa. Maskaxdu
marka ay shubantana (daadato)dawo-soomaali hiddo iyo dhaqan ah ayaan ku
fadhiisiyaa. Marka aanad dhimanayn maskaxdu waa wax kabmi og.
Dawadaasina waa mid aan aqoonteeda leeyahay oo kutubta ayaa sheegtay.
Caanaha geelana ayaa lagu qooshaa. Mid gaal ah oo la yidhaado Boob
galdoof ayaa halkan iigu yimi, oo qaar wejigu lumay oo ciidanka qaranka
Somaliland ka tirsan ayaan lafo-geliyey oo maskaxdu fadhiisatay. Boob
galdoof wuu la yaabay oo wuu ii yimi, sidee ayaad u samayaysaa ayuu igu
yidhi oo waan u sheegay. Ninkiina waan tusay oo wa kan ayaan ku idhi oo
illaa markiisii hore iyo markii danbeba waan tusay. Wuxuu i waydiiyey
‘caanaha geela ayaad mar kasta tidhaahdaaye bal warran’, waxaan ku idhi
kitaabka ayaa dhigay oo waxa aan kutubta ka soo bixin kuma intifaaco.”
Markaagii hore haddii aynu ku noqonno ma aabbahaa ayaa yaqaannay sidee adigu ku baratay. Wuxuu
ku jawaabay oo uu yidhi: “Waa cilmi rabbaani ah, waad baranaysaa ismaan
lahayn hasayeeshee aqoon aan ka sheekayn karo maaha. Waxyaabaha qaar
haddii aan idiinka sheekeeyo la iga rumaysan maayo. Si yar oo fudud oo
rabbaani ah ayaan u bartay. Muddo yar oo aan bil gaadhin ayaan ku
bartay. Markaana ilaahay wuu sakhiray mana doonayo in aan ka sheekeeyo
oo waa sir ii gaar ah. Mase is leedahay ninkani wuu idho beelay? Habeen
iyo maalin ayaan indho la’aa, intaas oo keliya ayaan ka sheegayaa
waxyaabaha i soo maray intii aan wax barayay, waana cilmi rabbaahi ah.
Cilmiguna waa mid maaddi ah (ka iskuulada iyo jaamacadaha laga barto)
iyo mid mawhuub ah. Markaa cilmi mawhuub ah ayuu ilaahay igu siiyay
aniga. Immika ninkan aan qalaayay iyo inantii yarayd ee aan kabayay waxa
ii hawl yarayd ninka aan qalayay. Lafihii madaxa ee aad arkayseen inta
aan halkan dhigay oo aan maydhay ayaan ku taxay. Birihii aan geliyey ee
aad arkayseen-na markay lafuhu is-qabsadaan ayaan ka gurayaa. Hawshan
caafimaadkana waxaan soo waday illaa afar iyo afartan sano oo 1970kii
ayaa iigu horraysay wax aan qabto illaa xilligaa illaa maanta waan
wadaa.”
Muddadaa
dheer ee uu ku soo dhex jiray arrimaha caafimaadka wuxuu ii sheegay in
aan tiro lagu koobi karin dadka uu kabay amma kuwa uu qalay ee
caafimaaday. Dadka uu madaxu burburo wuxuu geliya lafo-xoolaad, sidee
ayay arrintani ku suurta gashaa? Ha inoo sharxo Dr. Xuseen Aw Aadan:
“Lafuhu waa wax dhib yar. Madaxa lafaha adhiga ayaan geliyaa.
Dhudhumadan dhaadheerna lafaha geela iyo riyaha ayaan geliyaa. Waa wax
yawl yar. Immika kii aan madaxa ka qalayay haddii ay lafuhu ka lumaan
amma aan ka tuuro lafo adhi ayaan geliyaa oo si fudud ayay u qabanayaan
oo todoba maalmood ayay isku qabsanayaan.” Ayuu yidhi Dr. Xuseen.
Dadka
ay indhaygu qabteen ee uu daweeyey Dr. Xuseen waxa ka mid ahaa kuwan
aan kula kulmay iyagoo waadhadhka jiifay: “Aniga macagcayga waxa la
yidhaahdaa Maxamed Axmed Aadan, arw aan dabar ka furayay oo aanan korba u
eegin inuu igu maqan yahay ayaa daranyo iyo fadhi isugu kay daray, oo
sida laxooxda ayuu ii cajiimay. Lugta bixin ayuu raqraqayay (cunayay).
Dabadeed ku yar oo aan awaw u ahay ayaa iga saaray. Lugta bidix misigta
ayaan ka jabay, sakaarku waa caddaadiqaha oo waa kan duuban oo waan ka
jabay, kalxantana waan ka jabay oo waa la qalay oo biro ayaa la geliyey,
madaxana dhiig ayaa iga yimi. Waxaana aan nabarradan qabaa illaa
siddeed maalmood, haddana waxaan dareemayaa ladnaan oo waan fiicanahay.”
Waxa
aan mar kale la kulmay wiil dhalinyaro ah oo Dr. Xuseen ii sheegay inuu
madaxu kala dillaacay isla markaana uu sira-joogga (taagni) kaadida ku
sii daybayay: “Aniga magacaygu waa Maxamuud Saleebaan Cali Sugaal, waxa
madaxa igaga dhacay dubbe oo nabarku dhawr cisho ayuu igu yaallay,
haddase waan fiicanahay oo madaxu wuu i ladan yahay.”
Waxa
kale oo aan isna la kulmay wiil kale oo dhalinyaro ahaa oo da’diisa
iigu sheegay labaatan jir oo faruurta laga qalay, isla markaana u eekaa
qof aan weligii faruur yaalan, kuna faraxsanaa nolosha cusub iyo quruxda
welijiiga ee u soo noqotay.
Dr.
Xuseen Aw Aadan wuxuu ii sheegay inuu shahaado aqoonsi oo dhakhtarnimo
ah ka haysto wasaaradda caafimaadka Somaliland iyo hay’adaha caalamiga
ah ee bisha cash amma ICRC. Xilliggii ay dagaalladu ka socdeen gobollada
waqooyi ee Soomaaliya oo maanta ah Somaliland, wuxuu ka mid ahaa dadkii
sannadkii 1984kii u tallaabay dhanka Itoobiya, isagoo ka mid ahaa
dhakhaatiirtii SNM ee ka hawl-geli jiray aaggagga dagaalka ee lagu
dawayn jiray dhaawicii SNM-ta.
Lacagta
ay dhakhaatiirtu dadka ku qalaan way kala duwan tahay oo marka aad
dadka la sheekaysato waxay kuu sheegayaan inay culays ku tahay
lacagtaasi, hasayeeshee isagu wuu ka duwan yahay oo wuxuu adeegsadaa
siyaasad u gaar ah, iyadoo dadku uga yimaadaan deegaannada Somaliland ka
baxda sida Puntland iyo koonfurta iyo badhtamaha Soomaaliya, Itoobiya
iyo Kiiniyaba.
Waxa
aan waydiiyey sababta uu xarun uga dhigtay carwadii hiddaha iyo
dhaqanka ee Hargeysa oo uu illaa hadda degan yahay, wuxuuna ku jawaabay
oo uu yidhi: “Markii aynu dalka soo galnnay ayaan xashiishka ka qaaday,
dabadeeto dadka ayaan ku kabay. Alle ha u naxariistee wasiirkii hiddaha
iyo dhaqanka ee Ina Bile ayaa igu gacan qabtay oo halkaa deg igu yidhi.
Markaa madaxweynaha waxa ahaa Ina Cigaal, markii ay warbixintaydu
gaadhay ‘ha degganaado’e ee daaya” ayuu yidhi. Haddana Daahir Rayaale
ayaa madaxweyne noqday isna daaya ayuu yidhi waa mucjiso’e. Dee
Madaxweyne Silaanyo isaga gaaweetada ayaanu wax ku wada guran jirnay oo
SNM-tii ayaanu wada ahayn, halkaas ayaanu isku niqiinnay oo intii uu
madaxweynaha noqday ayuun-baanan u tegin.”
“Midda
kale gurigan xarunta ku dhex yaalla waxa deggan ciidanka qaranka oo
aanu ku daweeyaa oo immika sagaal askari ayaa jooga, iyaga ayaa seexda
oo ku jira oo ila jooga. Dadka aan daweeyo qaar ayaan anigu biiliyaa.
Lacag go’anna (cayiman) kama qaado dadka aan daweeyo ee innamada ila
shaqaynaya ayaan ku idhaahdaa wuxuun inooga qaada. Hadda dhawr nin oo
ila jooga ayaan biiliyaa oo aan daweeyaana. Agoon oo dhanna waxba kama qaato. Danyartana
qofka daciifka ah waxba kama qaato. Immika ninkii aan qalayay Hargeysa
laguma daweeyeen ee dibadda ayaa loo qaadi lahaa. Ninkaa aan qalay
dadkiisii waxa aan ku idhi waxa aad doontaan ii keena oo weli way ii soo
sidaan.” Ayuu yidhi Dr. Xuseen Aw Aadan Bade.
Dr.
Xuseen wuxuu ii sheegay inuu isagu diba-habayn ku sameeyey dhismaha
carwada oo meelo badan ka dunsanaa, isla markaana aanu awoodi karin inuu
sameeyo xarun kale oo uu dadka ku daweeyo. “Meesha (xarunta carwada)
madaxweyneyaasha ayaa igu og oo intii awooddayda ahayd waan dhisay.
Dusha ayay ka dalooshay oo way dunsanayd, way burbursanayd oo dhan walba
way ka dunsanayd, aniga ayaa dhisay. Immika 65 sariirood ayaa yaalla,
intaa wax ka badan ma kafayn karo oo ma awoodo inaan xarun kale sameeyo.
Dhammaan hoolalku way buuxaan, oo dumarkuna way buuxaan. Awood aan
lacag intaa leeg meel kale ku samayn karo ma lihi. Cid kalena maan oran
wax kale ha la igu caawiyo ee wasaaradda hiddaha iyo dhaqanka waxa aan
ku idhi waar ha la ii daayo, waxay igu yidhaahdeen ‘ballan waxa aanu ku qaadnay in aanu kula dhismo mooyee in aanaan kaa qaadin.’ Markaa ninkii ugu cawaandisanaa waraaqihiisii waan hayaa oo wuxuu igu yidhi ‘adiga iyo Laas-geel ayaanu ku faannaa, ballanna waxa aan ku qaaday marka la dhisi doono inaan qaybtaada kuu daayo.”
Cilmigan
caafimaadka ee uu ku shaqeeyo Dhakhtar Xuseen maaha mid isaga uun ku
kooban ee waxa jira dad kale oo uu tababaray oo qaar ka mid ahi xarunta
kala shaqeeyaan, waxa kale oo uu tilmaamayaa waxa u qorshaysan
mustaqbalka: “Illaa dhawr iyo toban nin ayaan tababar siiyey oo qaar
Hargeysadan kaga shaqeeya oo uu anfacay. Waxa ii qorshaysan inta aan
noolahay inaan sidaa dadka u gacan hayo ayaan ku talo jiraa. Dadkeenuna
dan yar ayaynu u badan-nahay. Dhakhaatiirtana intii hore oo dhan waanu
is-naqaanna kuwa danbe moyaane. Waxaana aan ka filayaa in sidaydaas oo
kale inay dadka wada saacidaan (caawiyaan).” ayuu hadalkiisa ku soo
af-meeray Dr. Xuseen.
Dhakhtar
Xuseen Aw Aadan waxa waraysigiisa inooga soo dhex-baxay intii uu ku
dhex-jiray hawlaha caafimaadka inuu dadaalkiisa wax ku waday, balse aanu
weli helin taageero buuran marka laga tago dhismaha carwadda ee loo
daayay mooyaan’e.
HALKAN KA DAAWADA SAWIRRADII DHAHTARKA, LAAKIIN DADKA SAWIRADA QAAR HADDII AAD CALOOL JILICSAN TAHAY HA DAAWAN:
Cabdishakuur Xaaji Muxumed Muuse [Heersare]
No comments:
Post a Comment